'In die tijd kwam Jezus bij de Samaritaanse stad Sichar...' (Johannes 4, 5a). Op het eerste oog een mededeling tussen neus en lippen door – maar wie enigszins thuis is in de wereld van de Schrift weet dat ieder woord telt – en niet zomaar gekozen is. Zoals dat ook hier het geval is.

Samaria. De meesten van ons – zo waag ik te veronderstellen – zal die naam niet zo bijster veel zeggen. Maar voor de eerste lezers of toehoorders van het Johannesevangelie was dat heel anders. Samaritanen – de bewoners van Samaria – stonden bij de joden, en zeker bij het orthodoxe deel van hen, in een ongunstig daglicht. Wat was namelijk het geval?

Even een klein stukje geschiedenis. Nadat zevenhonderd jaar eerder het onooglijke Samaria door het machtige Assyrië onder de voet was gelopen, werd de oorspronkelijke bevolking, op initiatief van de bezetter, heel bewust vermengd met mensen van buiten – eveneens slachtoffers van het Assyrisch geweld. Een tactiek die tot gevolg had dat de oorspronkelijke identiteit van de Samaritanen, minstens voor een deel, verloren ging. De Samaritanen kenden een heel eigen ontwikkeling. Op de berg Gerazim bouwden ze een eigen tempel, onafhankelijk van die in Jeruzalem. En als heilige Schrift erkenden ze slechts de Tora, de eerste vijf boeken van de joodse bijbel. Met andere woorden: er ontstond een breuk tussen Samaritanen en Joden. Samaritanen golden als onrein. Mensen aan wie zogezegd een luchtje zat, en die je dus beter kon mijden.

Tegen deze achtergrond nu dient het evangelie van deze zondag te worden verstaan. En wat dan direct opvalt, is het feit dat Jezus niet – zoals voor een orthodoxe jood in die tijd gebruikelijk was – met een grote boog om Samaria heen loopt, maar er dwars doorheen trekt. Jezus zet, met andere woorden, een dikke streep door de gangbare praktijk van discriminatie en uitsluiting. Weg met al die vrome voorschriften die er alleen maar toe leiden dat een ander 'onrein', 'dood' wordt verklaard. Wat Jezus hier doet – hij stelt de mens boven de wet, is overigens niet zonder risico. Straks, in Jeruzalem, oog in oog met de eerbiedwaardige hoeders van de wet, zal deze handelwijze hem nog lelijk opbreken.

Als Jezus aankomt in Sichar, gaat hij zitten bij een bron waar de dorpelingen van oudsher water komen putten. Maar nu even niet. Het is op het heetst van de dag. Men zoekt de schaduw op of blijft binnen op dit uur. Het is stil bij de bron. Niemand vertoont zich.

Of toch wel. Een vrouw duikt op. Een vrouw die liever niet komt als er anderen zijn. Anderen die maar al te graag over haar praten. En dat niet zonder reden. Ze blijkt, zo lezen we in een weggelaten tekstgedeelte, al vijf verschillende mannen te hebben versleten. Kortom: gespreksstof te over.

Deze vrouw – niet van onbesproken gedrag, dood-geroddeld of dood-gezwegen – staat bij de bron. Op zoek naar water. Water. Nieuw leven betekent dat in de taal van Johannes. Hoop. Toekomst. Perspectief. Daar staat ze. Levensmoe. Uitgeteld. Of wellicht beter in dit verband: uit-geput. Uitgeput door wat het leven haar gebracht heeft – en door wat mensen haar hebben aangedaan. Haar leven is dor en doods. Maar de opgedroogde bron zal straks opnieuw gaan stromen. Als gevolg van een ontmoeting. Met Jezus. Een échte ontmoeting.

Als mensen laten we ons vaak leiden door onze agenda's, en meer dan eens zijn onze dagen van uur tot uur gevuld – om niet te zeggen: dichtgespijkerd. We spreken tal van mensen, we zijn permanent bereikbaar en communiceren ons suf – maar elkaar echt ontmoeten is nog iets meer, of liever: is nog iets anders.

Een echte ontmoeting heeft iets bevrijdends. Een ander openbaart zich aan mij – en ik op mijn beurt voel me vrij om mezelf te laten zien als de mens die ik ben. Zonder opsmuk of vermomming. Die ander geeft me het gevoel dat ik er zijn mag. Dat ik goed ben zoals ik ben. Goed genoeg. Ook al ben ik verre van volmaakt. Zulk een ontmoeting maakt een ander mens van me. Is een levenwekkend, zelfs goddelijk moment. Mijn diepste bron, waarvan ik meende dat hij drooggevallen was, stroomt weer.

Hetzelfde overkomt de Samaritaanse. Bij de bron voelt ze hoe door de ontmoeting met die joodse man uit de put wordt gehaald. Deze man is anders dan anderen. Dit is een man die ruimte schept, die weet wat iemand nodig heeft om te kunnen leven. De vrouw voelt zich aan-gesproken. Letterlijk en figuurlijk. Gezien en erkend. Als de mens die zij is. Ook in haar kleinheid en kwetsbaarheid. Deze man oordeelt niet. Ver-oordeelt niet. Hij ziet haar slechts liefdevol aan – opdat ze de levenskracht in zichzelf mag her-ontdekken – om tenslotte uit haar schulp te kruipen en zich te laten zien. In het volle licht. In het besef: ik mag er zijn. Deze man, zo vermoedt zij, is een profeet, een mens van God – een bron van leven.

De ontmoeting met de man uit Nazareth heeft haar sporen nagelaten. Voorgoed. Het leven van deze vrouw zal nooit meer zijn zoals het was. Niet voor niets staat dit verhaal opgetekend. Opgetekend voorgoed. Om ervoor te zorgen dat deze ontmoeting – ook na eeuwen nog – haar werk kan blijven doen. Ook voor ons – zoals we hier zijn samengekomen. Een samenkomst als deze in Jezus' naam, het vieren van de zondag, het lezen van de Schrift, het breken van het brood, tijd en ruimte voor bezinning en gebed, het zijn evenzo vele manieren om de ontmoeting met Jezus in zekere zin opnieuw tot stand te brengen. Opdat we – zeker tijdens de meest dorre momenten van ons leven – mogen putten uit de bron van leven die hij is.

Mogen ook wijzelf, in blijvend contact met die bron, steeds meer uitgroeien tot leven-gevende mensen, mensen die het leven – in zichzelf en hun naaste – koesteren en stimuleren. Ook onze Nederlandse samenleving kent haar Samaritanen, mensen die – om wat voor reden ook – met de nek worden aangekeken. Wat komen jullie hier doen? We willen je niet! Als tweederangsburgers worden ze weggezet. Genegeerd of weggehoond. Vaak – laten we eerlijk zijn – uit angst of onzekerheid omtrent onszelf. Als we geen raad meer weten met een samenleving als de onze waarin oude waarden minder waarde-vast blijken te zijn dan we altijd hadden gedacht. Als de economische onzekerheid groeit. Als veranderingen zich sneller voltrekken dan we bij kunnen houden. En... iemand moet toch de schuld krijgen als het verkeerd gaat.

Of geldt misschien het omgekeerde: dat het pas goed verkeerd gaat als iemand de schuld krijgt? Als voor de zoveelste maal in onze geschiedenis een zondebok gevonden is? Waartoe zoiets leiden kan is genoegzaam bekend.

Maar juist dan, juist dan doemt weer het gezicht op van die man bij de bron. Klinkt opnieuw de stem van hem die – in godsnaam en omwille van zijn naaste – grenzen overschrijdt. De grenzen van de angst en het vooroordeel. Jezus doorbreekt de 'onheilige grenzen', die hem door religieuze autoriteiten en medegelovigen worden aangepraat. 'Heilig' is voor hem op dat moment alleen die Samaritaanse, dat wil zeggen: de concrete mens in nood, die daar voor hem staat. Die mens, in wie God zelf een beroep op hem doet. Dat zij geen volksgenoot is – niet 'een van ons' – doet niet ter zake. Jezus is een mens van ontmoeting, hij denkt in mensen – en niet in grenzen.

Nu wij nog.

Pastor Ruud Roefs